We nemen van alles aan zonder dat we het ons bewust zijn. We moeten wel. Met aannemen bedoelen ik “iets veronderstellen, ergens van uitgaan”. Soms op goede gronden, zoals bijvoorbeeld de veronderstelling dat bij een groen stoplicht het stoplicht van het kruisend verkeer op rood staat. Soms op minder goede gronden zoals het ‘ervan uitgaan’ dat E-mails altijd worden gelezen en begrepen zoals ze zijn bedoeld, of dat ‘het gezag’ (dokter, kerk, politiek etc.) het bij het rechte eind heeft.
Zelfs wetenschappelijke publicaties laten nogal eens ruimte voor twijfel. Van veel onderzoeken bestaat een ander - even wetenschappelijk - onderzoek dat tot een tegengestelde conclusie komt.
Zo is op het gebied van voeding, gezondheid en psychologie om maar eens wat te noemen, heel wat gepubliceerd en beweerd dat vroeg of laat is achterhaald.
Het ligt voor de hand dat we aannemen dat het nieuws dat ons wordt voorgeschoteld juist is. “Het staat in de krant” of ”Het was in het nieuws”. Het lastige is, dat dat vaak klopt, maar soms niet, al blijkt dat pas achteraf. In (semi) dictatoriaal geregeerde landen gaat het niet om de juistheid van het nieuws, maar om het effect ervan. Onwaarheden en halve waarheden, misinformatie, dienen een doel. Zonder de NOS of de Nederlandse overheid ergens van te betichten: in het Westen wordt ook regelmatig misinformatie verspreid. Voorbeelden te over. Misinformatie op gigantische schaal, waren de argumenten die destijds werden aangedragen voor de Irak-oorlog. Men ‘nam aan’ dat die juist waren.
Hoe nodig het is om feiten te controleren op juistheid blijkt o.a. uit het feit dat het Duitse tijdschrift 'Der Spiegel' tachtig 'fact checkers' in dienst heeft om beweringen en veronderstellingen op juistheid controleren. Ook Nederlandse kranten hebben fact checkers in dienst. De NPO had in 2014 een serie wetenschappelijke programma's 'Factchecking'. Op Discovery Channel is er vanaf 2003 het programma Myth Busters (dat overigens gaat stoppen) waarin mythen en broodjeaap verhalen proefondervindelijk worden getest op waarheidsgehalte.
Omgekeerd leidt geen nieuws ook al tot veronderstellingen. ”Ik heb er niets over gehoord”, betekent vaak dat men aanneemt dat het niet zo is, “want als het wel zo zou zijn was het vast wel bekend gemaakt” is de stilzwijgende veronderstelling. Een veronderstelling die niet altijd klopt. Autoriteiten, ook de onze, hebben er soms belang bij dat iets niet, niet in detail of pas later in het nieuws komt. Gelukkig hebben we nog wat gravende journalisten over, al worden ze vrij matig betaald.
En dan is er het veel gebruikte “Ik dacht“. Dat betekent meestal “ik heb (maar) aangenomen dat”. “Ik dacht ...” wordt dan gebruikt als excuus als er iets fout is gegaan. Het betekent niets anders dan dat de betrokkene heeft nagelaten iets te controleren of af te stemmen. Wie kent geen reacties als “Ik dacht dat jij dat zou inpakken!”, of “Ik dacht, dat hij dat zou doen”?
Ik werkte eens in een organisatie waar nogal veel fout ging. De betrokkenen moesten dan uitleggen waardoor dat was gekomen. Hun verklaring begon vrijwel zonder uitzondering met ‘Ik dacht dat …’ of met ‘Hij zei …”, bedoeld om niet of minder schuldig te lijken. Toen de termen ‘Ik dacht …’ en ‘Hij zei …’ taboe werden verklaard, daalde het aantal fouten met sprongen.
Zonder iets - veel zelfs - aan te nemen kan je niet leven, maar de vraag “Is dat wel zo?”, is één van de beste vragen die je jezelf of een ander kunt stellen. Peuters kunnen tot vervelens toe de 'waarom vraag" blijven stellen. Elk antwoord dat ze krijgen wordt beantwoord met 'Waarom?". Zo extreem hoeft het natuurlijk niet, maar het is goed om je regelmatig bewust te zijn van een veronderstelling en je af te vragen waar die op is gebaseerd. Dat is geen 'eigen wijsheid', je neemt alleen iets niet zonder meer aan. “Twijfel is het begin van wijsheid” (Descartes).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten