Bij naam

Als ik vroeger besmeurd thuis kwam na buiten spelen - meer regel dan uitzondering - zei mijn moeder soms “Je ziet er weer uit als een Turk”. Ik begreep heel goed wat ze dan bedoelde en ik dacht niet aan een persoon uit Turkije. Zij waarschijnlijk ook niet.

Volgens van Dale was het eeuwenlang een correcte Nederlandse uitdrukking en dat is het nog steeds, maar het is nu net zo beledigend als een Turkse Nederlander het wil opvatten en dus controversieel. In 2000 heeft een Turkse Nederlander geprobeerd om die uitdrukking via de rechter uit van Dale te laten verwijderen, maar dat is niet gelukt.

Waar de ZwartePietenDiscussie op uit zal draaien is nog niet helemaal duidelijk, maar het is niet onwaarschijnlijk dat er meer bevolkingsgroepen op zullen staan die zich beledigd voelen door woorden en uitdrukkingen in onze taal. ‘Mongool’ is tot scheldwoord verworden dus van die nationaliteit valt nog een flinke rel te verwachten als ze zich in Nederland zouden vestigen. ’Negerzoen’ is ook controversieel. Dat begrijp ik.

‘Jood’ is helemaal fout als je het zegt tegen iemand die niet die nationaliteit heeft. Dan betekent het sjacheraar en dat mag niet, ook al is het zo. Merkwaardig genoeg mag je in dat geval wel gewoon Sjacheraar zeggen. Je kunt je door veel dingen beledigd voelen die niet als compliment zijn bedoeld of als zodanig kunnen worden opgevat, zoals ‘boekhoudersmentaliteit’ en ‘vrouwenlogica’ om maar wat te noemen. Ook dat zijn bevolkingsgroepen die daar een kwestie van kunnen maken.

Ook in onze familie is het, zo lang we ons kunnen herinneren, gebruik geweest om sommige mensen bijnamen te geven. Vaak hadden die bijnamen te maken met uiterlijk of gedrag, iets dat tegenwoordig uit den boze lijkt. Voor zover ik weet heeft niemand van de bijgenaamden daar ooit een probleem van gemaakt. Wij hebben de traditie voortgezet. Een kleine bloemlezing van bijnamen die bij ons gebruik zijn of waren:

De Kerstboom
Een dame zich op alle daarvoor gebruikelijk in aanmerking komende plaatsen tegelijk met een overdaad aan gouden sieraden behing.

Klotshoofd 
Een buurman man die, al wandelend, zijn hoofd op hetzelfde horizontale niveau wist te houden alsof hij wilde voorkomen dat vloeistof erin begon te klotsen. (probeer het maar eens).

Koekeloer
Iemand die de hele dag van achter de vitrage van haar flat naar ons loerde en meende dat we dat niet zagen.

De Bouw
Een timmerman (Vraag het maar aan de Bouw).

Bimbam
De klokkenmaker (Bimbam was er ook).

Dolly
Een meisje met een de natuurlijke DD-cup die expres strakke truitjes droeg om het effect ervan te verhogen en dat lukte uitstekend in beide betekenissen.


Krop Slaai
Een groenteboer, kortheidshalve ook wel Kroppie genoemd.

De Kits
Een jongen die door iedereen zo werd genoemd en aangesproken, maar waarvan ik geen idee heb hoe hij aan die naam is gekomen

De Witte
Een jongen met blond haar die altijd met Witte wordt aangesproken. Zijn echte voornaam ken ik niet en ik ben niet de enig. Eén van mijn ooms heeft als officiële voornaam Witte. Hij wordt ook zo genoemd, ofschoon hij donker haar heeft.

De Bolle
Een voortijdig overleden vriend die op grond van zijn afgeronde postuur zelfs door zijn familie zo werd genoemd.

Grôtekop
Jan heeft geen extreem groot hoofd, wel erg grote handen. Sterk was ook in zijn jonge jaren. De verhalen gaan dat hij met zijn duimen de dop van een bierflesje kon wippen. Ook zijn verhalen waren sterk, vandaar?

Het Konijn
Een apotheker die ver uitstekende voortanden had die hij inmiddels heeft laten normaliseren. Je kunt je tanden wel veranderen maar je bijnaam niet.

De Grijze
Een medewerker van het Konijn, ter onderscheiding daarvan.

De Jood
Een autoverkoper die niet alleen zo werd genoemd, maar ook een Jood was en geen enkele bezwaar maakte tegen zijn bijnaam. Zijn echte voornaam is daardoor vervaagd.

Glupo
Een voormalige buurman met één  glazen oog die ons vaak met zijn andere oog bespiedde, soms met een verrekijker van achter zijn zolderraam en dacht dat we dat niet zagen.

De Kromme Deur
De naam van een café waar één of meer generaties terug een gebogen voordeur in heeft gezeten. Het werd de bijnaam de waard-annex-antiekhandelaar . Hij werd ook aangesproken met Krommedeur.

Neuzevreugd
Een man die geaffecteerd sprak en deed, maar tijdens kerkdiensten regelmatig langdurig in zijn ruim uitgevallen neus zat te boren en het resultaat aandachtig bekeek.

Van sommige bijnamen kan je bedenken dat iemand ze niet prettig vindt, maar als je er niet mee wordt aangesproken weet je het vaak niet eens. Als je een lange of moeilijk uitspreekbare naam hebt, is de kans op een bijnaam groot. Goudriaan is niet gemakkelijk in Frankrijk en ook Willem vinden ze niet prettig om uit te spreken. Daarom heet ik in Frankrijk Bill, net als vroeger als er in klas of groep een naamgenoot was. Lekker kort en makkelijk te onthouden, hoewel ik in conversaties tussen derden in Frankrijk meestal wordt aangeduid met “l’Hollandais”. Dat klopt en dat beschouw ik niet als een belediging, integendeel. Wat mij betreft beter dan iets als “Grijze Snor”, al zou daar ook weinig tegen in te brengen zijn, maar tegen een bijnaam valt sowieso niets in te brengen.